De Kam is het uit de kluiten gewassen huis aan de Steenweg op Brussel vlak bij het park en de Faymonvillesquare. Hoewel het huidige pand dateert uit de 18e eeuw, was er al in 1496 sprake van een brouwerij op deze plaats, meer bepaald een banbrouwerij. En daar hoort wat uitleg bij. Zowel bij het woord ‘kam’ als bij het woord ‘ban’.

Etymologie van kam en ban

Zeker in Brabant is kam een ouder alternatief woord voor brouwerij. Etymologisch zou het woord verwant zijn aan het Franse ‘cambe’ en het middeleeuwse Latijn ‘camba’, dat brouwerij betekent. Al zijn er ook mensen die denken dat het woord verwijst naar de ijzeren ‘kam’ waaraan de brouwketel hing. In ieder geval: er zijn ook vandaag nog veel plaatsen waar de naam opduikt – van de Kammenstraat in Antwerpen over geuzestekerij De Oude Cam in Gooik tot gemeenschapscentrum de Kam in Wezembeek-Oppem (op de plaats van de oude Kamhoeve waarvan al in de 15e eeuw sprake was).

‘Ban’ is dan weer een woord uit de juridische sfeer. Sinds de 10e eeuw werd bier steeds meer een bron van inkomsten voor grondbezitters. Door heffingen, bijvoorbeeld via het systeem van banmolens of banbrouwerijen, pikten zij een graantje mee van de bierproductie. Op vorstelijk gezag of ‘bannum’ waren de brouwers namelijk verplicht om voor hun graan een banmolen, of voor hun brouwpraktijk een banbrouwerij te gebruiken – tegen een vergoeding. Dat systeem bleef bestaan op het platteland tot op het einde van het ancien régime.

Gevangenis in de kelder

Aardig om te weten is dat de heren van Wemmel ‘de Bankam’ ook gebruikten om gerechtszittingen te houden. De gerechtskamer lag toen naast de gelagzaal. De kelder eronder was zelfs ingericht als gevangenis en daar zijn nog altijd bewijzen van: hoewel de huidige Kam dateert uit de 18e eeuw, zijn aan een plafond in de kelder nog altijd twee smeedijzeren ringen te zien waaraan de gevangenen werden vastgebonden. Wie later graag gebruik maakte van de herberg bij de brouwerij, waren de schuttersgilden Sint-Servaas en Sint-Sebastiaan. Hiernaar verwijst nog de nis in de voorgevel, waarin oorspronkelijk het processiebeeldje van de Wemmelse patroonheilige Sint-Servaas stond.

De vooruitgang

De Kam bleef een brouwerij tot de Eerste Wereldoorlog, toen een algemeen brouwverbod werd ingesteld. De laatste brouwer zou Isidoor Stallaert uit Meuzegem geweest zijn. Kort daarna werden alle bedrijfsgebouwen gesloopt. De laatste molenaar stopte in 1950, en de molen werd in 1958 afgebroken om de aanleg van de Maalbeeklaan mogelijk te maken. De vervallen herberg werd gerenoveerd. De Brasserie-Laiterie bleef en werd uiteindelijk een restaurant. Lange tijd – van 1976 tot 2004 – werd het gerund door Roger Visée en Anita Melsens. De huidige eigenaar is van plan om de gevel en de ramen te renoveren, met goedkeuring van Erfgoed Vlaanderen. Naar verluidt zal de Kam ook een horecazaak blijven.

Tekst: Michaël Bellon
Foto: © Kristof Verbrugghe
Uit: zandloper april 2024